🔰 भारतीय न्याय संहिता, 2023 — नागरिकांसाठी सोपी आणि व्यवस्थित माहिती... 👉 भारतीय न्याय संहिता (Bharatiya Nyaya Sanhita – BNS) ही भारतातील गुन्हे आणि शिक्षेसंदर्भातील मुख्य फौजदारी संहिता आहे. खाली नागरिकांना थेट लागू होणारी महत्त्वाची कलमे सोप्या भाषेत दिली आहेत. ✅ 1) कायद्याची व्याप्ती – कलम 3, 4, 5 🔹 कलम 3 — कायदा कुणावर लागू? भारतात कुठेही गुन्हा झाला तर त्या गुन्ह्याला हा कायदा लागू होतो. अर्थ: भारताच्या भूभागात राहणाऱ्या प्रत्येकावर हा कायदा लागू. 🔹 कलम 4 — परदेशात गुन्हा केला तरी कायदा लागू भारतीय नागरिकाने परदेशात गुन्हा केला तरी त्याच्यावर BNS लागू असतो. अर्थ: भारतीय नागरिक गुन्हा करून कुठेही पळू शकत नाही. 🔹 कलम 5 — विशेष कायद्यांना प्राधान्य जिथे वेगळा "विशेष कायदा" आहे (जसे महिला संरक्षण, बालहक्क, भ्रष्टाचार कायदा), तिथे त्या विशेष कायद्यानुसारच कारवाई होते. अर्थ: विशेष कायदा सामान्य कायद्यापेक्षा वरचा. ✅ 2) सार्वजनिक सेवक — कलम 11 “सार्वजनिक सेवक” मध्ये समाविष्ट: सरकारी अधिकारी न्यायाधीश, पोलीस, महसूल अधिकारी सरकारी अनुदानित संस्था कर्मचारी ग्रामसेवक, पंचायत अधिकारी, निवडणूक अधिकारी इ. अर्थ: ज्यांच्याकडे सार्वजनिक जबाबदारी आहे ते सर्व सार्वजनिक सेवक. ✅ 3) बनावट कागदपत्र — कलम 31 खोटी सही, बनावट शिक्का, खोटे प्रमाणपत्र, नकली सरकारी कागदपत्र तयार करणे किंवा वापरणे हा गुन्हा. अर्थ: कागदपत्रे बनावट करणे = गंभीर अपराध. ✅ 4) सरकारी अधिकारी असल्याचे भासवणे — कलम 170 स्वतःला सरकारी अधिकारी म्हणून दाखवून आदेश देणे, धमकावणे, फायदा घेणे. शिक्षा: ३ वर्षांपर्यंत कैद + दंड. ✅ 5) तपास व न्यायप्रक्रियेत अडथळा – कलम 172 ते 177 कलम 172: पोलिसांनी समन्स/सूचना दिली तरी मुद्दाम हजर न राहणे कलम 173: न्यायालय/अधिकाऱ्याला आवश्यक माहिती न देणे कलम 174: सरकारी अधिकारी मागत असलेली माहिती न देणे कलम 175: साक्ष देण्यासाठी बोलावलं तरी मुद्दाम गैरहजेरी कलम 176: महत्त्वाची माहिती जाणीवपूर्वक लपवणे कलम 177: सरकारी अधिकाऱ्याला खोटी माहिती देणे उदा.: खोटं नाव/पत्ता देणे, खोटी तक्रार अर्थ: तपासात सहकार्य न करणे = कायदेशीर गुन्हा. ✅ 6) खोटी साक्ष — कलम 179 न्यायालयात, चौकशीत, पॉलिग्राफ/रेकॉर्डेड तपासणीमध्ये जाणीवपूर्वक खोटं बोलणे. शिक्षा: ७ वर्षांपर्यंत कैद + दंड. ✅ 7) गुन्हेगाराला मदत — कलम 212 व 216 कलम 212: गुन्हेगाराला लपवणे, पुरावे नष्ट करणे कलम 216: गुन्हेगाराला पळून जाण्यास मदत करणे शिक्षा: ३ ते ७ वर्षे (गुन्ह्याच्या प्रकारानुसार) अर्थ: गुन्हेगाराला मदत करणाही दोषी. ✅ 8) कैदी पळून जाणे — कलम 223 ताब्यातील कैदी पळून गेला तर जबाबदार अधिकाऱ्याने निष्काळजीपणा केला तरी गुन्हा कैदीने स्वतः पळून गेल्यासही दोष ✅ नागरिकांसाठी जलद संदर्भ तक्ता 🔷 विषय कलम मुख्य अर्थ - 👉 कायदा कुणावर लागू 3, 4, 5 भारतात/परदेशात दोन्ही ठिकाणी भारतीय नागरिकांवर लागू; विशेष कायद्याला प्राधान्य. 👉 सार्वजनिक सेवक 11 सरकारी/सार्वजनिक जबाबदारी असणारी व्यक्ती. 👉 बनावट कागदपत्र 31 खोटी कागदपत्रे बनवणे किंवा वापरणे. 👉 खोटा सरकारी अधिकारी 170 अधिकारी असल्याचे भासवणे — गुन्हा. 👉 तपासात अडथळा 172–177 चौकशीत गैरहजेरी, माहिती लपवणे, खोटी माहिती देणे. खोटी साक्ष 179 न्यायालयात जाणीवपूर्वक खोटं बोलणे. 👉 गुन्हेगाराला मदत 212, 216 गुन्हेगाराला लपवणे/पळविणे. कैदी पळवणे 223 कैदीची जबाबदारी न पाळणे... #👆 करंट_अफेअर्स #🎓जनरल नॉलेज #👨‍🔧UPSC/MPSC #✒शिक्षा व नौकरी विषयक💼 #👆तयारी स्पर्धा_परीक्षेची