#🙏जय माता दी #भक्तीचा_उत्सव_की_फॅशनचा_ट्रेंड? भारतीय संस्कृतीत नवरात्र हा एक अत्यंत पवित्र आणि महत्त्वाचा उत्सव आहे. शरद ऋतूच्या सुरुवातीला येणारा हा नऊदिवसीय कालावधी देवी दुर्गेच्या विविध रूपांची आराधना करण्यासाठी समर्पित आहे. 'नव' म्हणजे नऊ आणि 'रात्र' म्हणजे रात्र, म्हणजेच नऊ रात्रींचा हा उत्सव. या काळात भक्त देवीच्या नऊ रूपांची – शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चंद्रघंटा, कूष्मांडा, स्कंदमाता, कात्यायनी, कालरात्र, महागौरी आणि सिद्धिदात्री – पूजा करतात. . हा उत्सव केवळ धार्मिक नाही, तर सामाजिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या एकत्रित होण्याचा मार्गही आहे. परंतु, आधुनिक काळात नवरात्राचा अर्थ बदलत चालला आहे. आता हा उत्सव गरबा-दांडियाच्या नृत्याने आणि रोज वेगवेगळ्या रंगांच्या साड्यांनी ओढला जातो. हे ट्रेंड्स नक्कीच आनंददायी आहेत, पण ते नवरात्राच्या मूळ आध्यात्मिक हेतूला किती प्रमाणात न्याय देतात? चला, या विषयावर सविस्तर चर्चा करूया, ज्यात विशेषतः रोज वेगवेगळ्या रंगांच्या साड्यांच्या प्रथेबद्दल धार्मिक ग्रंथांच्या संदर्भात स्पष्ट करू. नवरात्राचे धार्मिक आणि आध्यात्मिक महत्त्व नवरात्र हा उत्सव प्राचीन काळापासून साजरा केला जातो. पुराणांनुसार, देवी दुर्गा राक्षस महिषासुराचा वध करण्यासाठी महर्षींनी तिची आराधना केली होती. या नऊ दिवसांत भक्त व्रत, उपवास, जप, तप आणि ध्यान करतात. प्रत्येक दिवस एका विशिष्ट रूपाला समर्पित असतो, ज्यामुळे भक्तांना जीवनातील विविध पैलूंची – शक्ती, ज्ञान, संरक्षण, समृद्धी इत्यादी – जाणीव होते.नवरात्री हा केवळ देवी दुर्गेचा दुष्ट राक्षसावर विजय साजरा करण्याचा काळ नाही तर तो केवळ बाह्य जगतातील दुष्टताच नव्हे तर आपल्यातील दुष्टता दूर करण्यासाठी देवी दुर्गेला प्रार्थना करण्याचा काळआहे . आपण तिला आपल्या आतील शत्रूंचा - आपला अहंकार, आपला लोभ, आपला क्रोध - नाश करण्यासाठी प्रार्थना केली पाहिजे जसे तिने दुष्ट राक्षसावर विजय मिळवला. आपल्यातील हे गुण कोणत्याही असुर किंवा राक्षसाइतकेच शक्तिशाली, तितकेच कपटी आणि घातक आहेत. नवरात्रात अनेक भक्त फळाहार किंवा पूर्ण उपवास करतात. हे केवळ शारीरिक संयम नाही, तर मनाची शुद्धी आणि आत्मचिंतनासाठी आहे. उपवासादरम्यान नकारात्मक विचार सोडून सकारात्मक ऊर्जा निर्माण होते. दुर्गासप्तशती किंवा देवीमहात्म्याचे पठण, मंत्रजप आणि होम यांसारख्या विधींनी भक्त देवीच्या कृपेला पात्र होतात. हे सर्व आध्यात्मिक साधनेचा भाग आहेत, ज्यामुळे व्यक्तीच्या जीवनात शांती आणि समृद्धी येते. नवरात्रात घरात ,मंदिरांमध्ये विशेष पूजा, चंडी पाठ, होम हवंन कीर्तन आणि भजन होतात. घरात कुटुंबासोबत केलेली आरती आणि प्रसाद वाटप ही भक्तीची खरी अभिव्यक्ती आहे. हा उत्सव शिकवतो की, जीवनातील संघर्षांना सामोरे जाण्यासाठी शक्तीची आवश्यकता असते, आणि ती देवीच्या कृपेनेच मिळते. या सर्वांमुळे नवरात्र हा केवळ उत्सव नसून, आत्मशुद्धी आणि साधनेचा कालावधी आहे. रामायणातही श्रीरामाने चित्रकूटात नवरात्र व्रत केले होते, ज्यामुळे त्यांना विजय मिळाला. म्हणूनच, नवरात्राचा खरा अर्थ आहे 'विजय' – अंतर्मनातील अज्ञानावर विजय. महर्षी अरविंदांसारखे तत्त्वज्ञानी म्हणतात की, "देवी ही शक्ती आहे जी अज्ञानाला नष्ट करते आणि प्रकाश आणते." म्हणूनच, नवरात्र हा केवळ उत्सव नसून, साधकासाठी एक अवसर आहे. आधुनिक ट्रेंड्स: गरबा, दांडिया आणि फॅशनचा उदय अलीकडच्या दशकांत मात्र नवरात्र हा शब्द येताच डोळ्यासमोर येते ते गरबा-दांडियाच्या रंगीत मैदानांचे चित्र. शहरांमध्ये स्टेडियम्स, क्लब्स आणि रस्त्यांवर लागलेले विविध बोर्डस या मध्ये लाखो लोक विशेषता तरुण वर्ग सहभागी होतात. संगीत, लाईट्स आणि नृत्याने वातावरण उन्मादपूर्ण होते. हे नक्कीच एक सोशल इव्हेंट आहे, ज्यामुळे तरुण वर्ग एकत्र येतो आणि तणावमुक्त होतो. पण, हे ट्रेंड्स नवरात्राच्या मूळ स्वरूपापासून किती दूर गेले आहेत? गरबा आणि दांडिया हे गुजरातमधील पारंपारिक लोकनृत्य आहेत. गरबा म्हणजे 'गर्भ' – ज्यामध्ये नर्तक मध्यभागी ठेवलेल्या दिव्याभोवती फिरतात, जे जीवनचक्राचे प्रतीक आहे. दांडिया हे लाकडी काठ्यांचा खेळ आहे, जो पुरुषप्रधान असतो. हे दोन्ही नृत्य नवरात्राच्या निमित्ताने साजरे केले जातात, कारण गुजरातमध्ये नवरात्र हा प्रमुख उत्सव आहे. पण, हे मूळतः गुजराती सांस्कृतिक परंपरेचा भाग आहेत, न की संपूर्ण भारतातील धार्मिक विधींचा. महाराष्ट्र, बंगाल किंवा दक्षिण भारतात नवरात्र साजरा करताना गरबा अनिवार्य नसतो. बंगालमध्ये दुर्गापूजा ही नवरात्राचीच एक रूप आहे, ज्यात पंडाल्स आणि भव्य मूर्ती स्थापना होते, पण नृत्य नाही. म्हणून, 'नवरात्र म्हणजे गरबा' हा समज चुकीचा आहे. हे नृत्य मजेदार आहे, पण ते धार्मिक अनुष्ठानाचा भाग नाही. जेव्हा गरबा व्यावसायिक कार्यक्रमांत बदलतो – ज्यात अल्कोहोल, पार्टी आणि फॅशन शो येतात – तेव्हा त्याचा मूळ अर्थ हरवतो. रोज वेगवेगळ्या रंगांच्या साड्या: फॅशनचा फॅड नवरात्राच्या नऊ दिवसांत प्रत्येक दिवसाला एक विशिष्ट रंगाची साडी नेसण्याची प्रथा आजकाल सोशल मीडियामुळे आणि काही प्रसार माध्यमा मुळे व्हायरल होत आहे . महिलांमध्ये हा ट्रेंड इतका लोकप्रिय झाला आहे की, फॅशन ब्रँड्स नवरात्र स्पेशल कलेक्शन लॉन्च करतात आणि इन्स्टाग्राम रील्समध्ये #NavratriOutfit सारख्या हॅशटॅग्सने ट्रेंड चालू असतो. हे नक्कीच उत्सवाला रंगत आणते आणि महिलांना स्वतःला स्टायलिश दाखवण्याची संधी देते. पण, प्रश्न असा आहे: ही परंपरा खरी आहे का? आणि ती धार्मिकदृष्ट्या बंधनकारक आहे का? सर्वप्रथम, हे स्पष्ट करणे आवश्यक आहे की, नवरात्रात रोज वेगवेगळ्या रंगांच्या साड्या नेसण्याची कोणतीही प्राचीन किंवा धार्मिक परंपरा अस्तित्वात नाही. कोणत्याही धार्मिक ग्रंथात – जसे दुर्गासप्तशती, देवीभागवत पुराण, मार्कंडेय पुराण, वेदांत ग्रंथ किंवा इतर पुराणांमध्ये – अशा रंगकोडचा काहीही उल्लेख आढळत नाही. हिंदू धर्मशास्त्रांमध्ये नवरात्राच्या पूजाविधींमध्ये वस्त्रांच्या रंगांबद्दल कोणतेही विशिष्ट निर्देश दिलेले नाहीत. उलट, पूजेच्या नियमांमध्ये स्वच्छ, शुभ आणि सात्त्विक वस्त्रे घालण्यावर भर आहे, जसे पांढरे किंवा हलके रंग, जे शुद्धीचे प्रतीक आहेत. उदाहरणार्थ, दुर्गासप्तशतीच्या पाठांमध्ये देवीच्या रूपांशी संबंधित रंगांचा उल्लेख आहे (जसे महागौरीसाठी पांढरा, कालरात्रीसाठी काळा), पण ते भक्तांच्या वस्त्रांसाठी लागू होत नाहीत. ही रंगसंगती केवळ प्रतीकात्मक आहे, न की अनिवार्य विधी. रामायण किंवा महाभारतासारख्या महाकाव्यांमध्येही नवरात्र व्रताचा उल्लेख आहे, पण वस्त्रांच्या रंगांबद्दल काहीच नाही. हा प्रघात मूळतः धार्मिक नसून, सामाजिक आणि व्यावसायिक पातळीवर काही दशकांपूर्वी रूढ झाला आहे. १९७०-८० च्या दशकात गुजराती आणि राजस्थानी चित्रपटांमध्ये (जसे 'गरबा' किंवा 'दांडिया' थीमच्या सिनेमांमध्ये) असे दृश्य दाखवले जाऊ लागले, ज्यामुळे हा फॅशन ट्रेंड सुरू झाला. टीव्ही सीरियल्स आणि मॅगझिन्सने (जसे 'फिल्मफेअर' किंवा 'स्टारडस्ट') त्याला प्रचारित केले. १९९० च्या दशकात केबल टीव्ही आणि नंतर इंटरनेटच्या युगात सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्सने हे ट्रेंड राष्ट्रीय स्तरावर पसरवले. हे केवळ एक सांस्कृतिक फॅड आहे, जो उत्सवाच्या आनंदाला वाढवतो, पण तो फॅशन इंडस्ट्रीचा विपणन उपायही आहे. महाराष्ट्र, बंगाल किंवा दक्षिण भारतासारख्या भागांमध्ये अजूनही अशा रंगकोडचा फारसा प्रचार नाही; तेथे पारंपरिक साड्या किंवा साड्या घालण्यावर भर असतो, रंगांवर नाही. त्यामुळे, हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की, हा प्रघात धर्मातील बंधन किंवा अनुष्ठानाचा भाग नाही. तो स्वेच्छेने केला जाणारा सांस्कृतिक किंवा फॅशनचा भाग आहे, जो महिलांना आत्मविश्वास आणि आनंद देतो. जर एखादी महिला रोज वेगवेगळ्या रंगांच्या साड्या नेसून नवरात्र साजरा करते, तर त्यात काहीच गैर नाही – उलट, ते उत्सवाला अधिक चैतन्यमय बनवते. पण, जर कोणी याला धार्मिक नियम समजून व्रत तोडत असेल किंवा दबावाखाली येत असेल, तर ते चुकीचे आहे. खरी भक्ती वस्त्रांच्या रंगात नसते, तर हृदयाच्या शुद्धतेत आणि देवीच्या आराधनेत असते. या ट्रेंड्समुळे नवरात्र हा आध्यात्मिक उत्सवापासून व्यावसायिक आणि सामाजिक इव्हेंटकडे वळला आहे. यात काही चुकीचे नाही, पण जेव्हा हे मूळ हेतू ओलांडून जातात, तेव्हा प्रश्न उपस्थित होतात. नवरात्राचा खरा हेतू: भक्ती आणि आत्मशुद्धी नवरात्राचा मूळ उद्देश बाह्य प्रदर्शनात नाही, तर अंतरिक परिवर्तनात आहे. देवी ही शक्तीचे प्रतीक आहे – जी प्रत्येक व्यक्तीत विद्यमान आहे. या नऊ दिवसांत भक्तांना शिकवले जाते की, संयम, साधना आणि भक्तिभावाने जीवनातील अंधकार नष्ट करता येते. आत्मशुद्धी: व्रतादरम्यान मन शुद्ध होते, ज्यामुळे निर्णयक्षमता वाढते. संयम आणि साधना: जप-तपाने एकाग्रता येते, जी आधुनिक जीवनातील ताण कमी करते. भक्तिभाव: सेवा, दान आणि प्रार्थनेने समाजबद्धता वाढते. आजच्या धावपळीच्या जीवनात नवरात्र हा विश्रांती आणि चिंतनाचा कालावधी आहे. गरबा नाचताना भक्ती विसरून जाणे चुकीचे नाही, पण भक्ती विसरून नाचणे मात्र नुकसानकारक आहे. नवरात्रात लाखो लोक एकत्र येतात, हे नक्कीच एक सकारात्मक घटना आहे. पण, ही एकत्रिता केवळ नृत्य, फॅशन किंवा मजेसाठी नसावी; ती देशहित आणि समाजहित जपण्यासाठी असावी. देवी दुर्गा ही अन्यायाविरुद्ध लढणाऱ्या शक्तीचे प्रतीक आहे – महिषासुरासारख्या राक्षसांचा नाश करणारी. म्हणूनच, भक्तांनीही या नऊ दिवसांत वैयक्तिक भक्तीपुरते मर्यादित राहून, सामाजिक आणि राष्ट्रीय हितासाठी कार्य करावे. अशा प्रकारे एकत्र येण्यापेक्षा, समाजाच्या हिताचे काही ठोस कार्य करणे हा नवरात्राचा खरा उत्सव होईल. नवरात्रात प्रसाद वाटपाची परंपरा आहे. हे केवळ मित्र-मंडळींसाठी नसावे, तर गरिबांसाठी असावे. उदाहरणार्थ, अनाथाश्रम, वृद्धाश्रम किंवा शरणार्थी शिबिरांना अन्न, कपडे किंवा वैद्यकीय मदत देऊ . गेल्या वर्षी गुजरातमधील अनेक गरबा आयोजकांनी 'गरबा फॉर गुड' मोहिमांतून रक्तदान शिबिरे आयोजित केली, ज्यामुळे शेकडो लोकांना फायदा झाला. https://bit.ly/Datta-facebook पर्यावरण संरक्षण: देवी ही निसर्गाची शक्ती आहे. नवरात्रात प्लास्टिकमुक्त गरबा किंवा वृक्षारोपण मोहिमा चालवू . शहरांमध्ये 'ग्रीन नवरात्र' सारख्या उपक्रमांतून प्लास्टिक कचरा गोळा करणे किंवा नद्या स्वच्छ करणे – हे देशाच्या पर्यावरण हितासाठी महत्त्वाचे आहे. बंगालच्या दुर्गापूजेत अनेक पंडाल्स इको-फ्रेंडली असतात, जे इतर भागांसाठी आदर्श आहेत. तरुण वर्गाला एकत्र करून बालहक्क, महिला सुरक्षा किंवा आरोग्य जागृतीसाठी कार्यशाळा आयोजित करु . उदाहरणार्थ, नवरात्राच्या निमित्ताने 'बेटी बचाओ' किंवा 'स्वच्छ भारत' अभियानांत सहभागी होऊ . महाराष्ट्रात काही संघटना नवरात्रात ग्रामीण भागात शिक्षण शिबिरे चालवतात, ज्यामुळे शेकडो मुलींना फायदा होतो. नवरात्र हा सर्व भारतीयांचा उत्सव आहे. विविध राज्यांतील लोकांना एकत्र करून सांस्कृतिक आदान-प्रदान करु , पण ते देशभक्तीच्या भावनेने. उदाहरणार्थ, सीमेवरील जवानांसाठी 'नवरात्र स्पेशल' मदत पाठवू किंवा ऑनलाइन मोहिमांतून राष्ट्रीय एकतेचा संदेश देऊ . हे कार्य केल्याने नवरात्र केवळ वैयक्तिक भक्तीचा उत्सव राहणार नाही, तर सामाजिक परिवर्तनाचे साधन होईल. भक्तीने प्रेरित होऊन समाजसेवा करणे. निष्कर्ष: संतुलन आणि कर्तव्याची जाण नवरात्र हा भारतीय संस्कृतीचे रत्न आहे,जे धार्मिक आणि सांस्कृतिक दोन्ही पैलूंनी समृद्ध आहे. गरबा-दांडिया आणि रंगीत साड्या हे ट्रेंड्स नक्कीच उत्सवाला रंग देतात, पण ते केवळ पर्याय आहेत, अनिवार्य नाहीत. खरा उत्सव तेव्हाच साजरा होतो जेव्हा भक्ती हृदयात असते आणि ती समाजहिताकडे वळते. तरुण पिढीला सांगावे की, नृत्याने आनंद मिळवता येतो, पण जपाने शांती आणि सेवेने समृद्धी. आपण दोन्हींना एकत्र करू शकतो – सकाळी पूजा, संध्याकाळी नृत्य आणि दिवसभरात समाजसेवा. पण, लक्षात ठेवा: नवरात्र म्हणजे विजयाचा उत्सव, आणि हा विजय अंतर्मनात मिळतो, बाह्य जगात नाही – आणि तो देशहितासाठी वापरावा. या नवरात्रात आपण सर्वजण देवीच्या चरणी प्रार्थना करूया की, तिच्या कृपेने आपल्या जीवनात खरा प्रकाश येवो आणि आपण सर्वजण देश-समाजाच्या हितासाठी कार्य करू. नवरात्र म्हणजे विजयाचा उत्सव, आणि हा विजय अंतर्मनात मिळतो, बाह्य जगात नाही. या नवरात्रात आपण सर्वजण देवीच्या चरणी प्रार्थना करूया की, तिच्या कृपेने आपल्या जीवनात खरा प्रकाश येवो. नारायणी नमोस्तुते दत्त माझा । मी दत्ताचा ।। फेसबूक पेज https://bit.ly/Datta-facebook