श्रीदत्तात्रेय षोडशावतार महाराष्ट्राची संतपरंपरा, संतवाड्:मय यातून नेहमीच भगवंताच्या विविध रूपांचे दर्शन घडत आले आहे. श्रीदत्तात्रेयांचे उपासक दासोपंत यांचे सहित्य सुद्धा अपवाद नाही. अंबेजोगाईला दासोपंतांनी दत्तमंदिर बांधून अनेक साहित्य रचले. त्यातील एक दत्तात्रेयांचे सोळा अवतार. पुढे प. प. थोरले महाराज, श्री वासुदेवानंद सरस्वती स्वामींनी दासोपंतांच्या साहित्याचा सोप्या भाषेत अनुवाद केला. अनेक संप्रदायांनी श्रीदत्तात्रेयांच्या भक्तीचा प्रचार अणि प्रसार केला. शैव, वैष्णव, शाक्त यांच्यातील अंतर वाढू लागले, तेव्हा श्रीदत्तसंप्रदायाने धर्म अखंड ठेवून अधिक समृध्द केला. श्रीदत्तात्रेयांची त्रिमूर्ती उपासना ही त्याचेच प्रतीक आहे. अत्रि-अनुसया पुत्र म्हणून श्रीदत्तात्रेय हे सर्वश्रुत आहेत, त्यानंतरच्या काळात श्रीदत्तात्रेयांचे सोळा अवतार हे श्रीदत्तात्रयांचे अस्तित्व अणि महत्व दर्शवितात. *दत्तात्रेयांचे सोळा अवतार:* १) अत्रिअनुसयेने पुत्र प्राप्तीसाठी कठोर तपश्चर्या केली, त्यावर भगवंत प्रसन्न होऊन कार्तिक शुध्द १५ ला प्रकटले, योगमार्गचा प्रसार केल्यामुळे दत्तात्रेयांचा हा अवतार "योगिराज" म्हणून वर्णिला आहे. २) अत्रिऋषींच्या तपश्चर्येला वरदान म्हणून 'अत्रिवरद' नावाने त्रिमूर्ती रुपात योगिराज कृष्ण प्रतिपदेस प्रकटले. ३) अत्रिवरदाने अत्रिऋषींना वरदान विचारले असता, तुमच्या सारखाच पुत्र असावा असे वरदान मागताच भगवंत बालरुपात कार्तिक कृष्ण द्वितीयेला प्रकटले. ४) अत्रिऋषींच्या शरीरातील कालाग्नीचे शमन करण्यासाठी शीतल रुप घेऊन मार्गशीर्ष शुद्ध पौर्णिमेला प्रकटले म्हणून 'कालाग्निशमन'. ५) कालाग्निशमन बाल रुपाचा त्याग करुन, सर्व योगीजनांना 'योगिजनवल्लभ' योगीरुपात मार्गशीर्ष शुद्ध पौर्णिमेला अवतरले. ६) दत्तात्रेयांनी लोक कल्याणासाठी पौष शुध्द पौर्णिमेला लिलाविश्वंभर अवतार घेऊन आपल्या अद्भुत लिलांनी कल्याण केले. ७) कुमार रुपात माघ शुध्द १५ ला अवतारित होऊन अनेक ऋषी मुनींनच्या प्राप्त सिध्दींचे गर्वहरण करुन योगदिक्षा प्रदान केली, तो 'सिध्दराज' अवतार. ८) दत्तात्रेयांनी फाल्गुन शुद्ध दशमीला ज्ञानाचा उपदेश करण्यासाठी 'ज्ञानसागर' नावाने अवतार घेतला ९) दत्तात्रेयांनी 'विश्वंभरावधूत' या नावाचा अवतार घेवून चैत्र शुद्ध पौर्णिमेला बीजमंत्रांचा उपदेश केला. १०) भक्ति अणि श्रध्दा दृढ करण्यासाठी दत्तात्रेयांनी वैशाख शुद्ध चतुर्दशीला 'मायामुक्तावधूत' अवतार घेतला. ११) विपरीत परस्थितीत परीक्षा घेवून, योग्य संदेश देण्यासाठी दत्तात्रेयांनी ज्येष्ठ शुद्ध त्रयोदशीला योगमाया रुपात 'मायायुक्तावधूत' अवतार घेतला. १२) योगाचा व तत्वज्ञानाचा उपदेश करण्यासाठी दत्तात्रेयांनी आषाढ शुध्द १५ ला 'आदिगुरु' रुपात अवतार धारण केला. १३) श्रावण शुद्ध अष्टमीला शिवरुपात दत्तात्रेय प्रगटले, तो 'शिवगुरु नावाचा अवतार. या अवतारात वर्णाश्रमाचे थोतांड अणि वैराग्ययुक्त पंचमाश्रमाचा उपदेश केला. १४) सर्वांना अनुग्रह करण्यासाठी दत्तात्रेयांचा 'देवदेवेश्वर' नावाचा अवतार भाद्रपद शुद्ध चतुर्दशीला प्रकटला १५) दत्तात्रेयांचा 'दिगंबर' अवतारात यदुराजास आपल्या २४ गुरुंपासून प्राप्त ज्ञानाचे अवलोकन करण्यासाठी आश्विन शुद्ध पौर्णिमेला अवतरला १६) कार्तिक शुद्ध पौर्णिमेला 'श्रीकृष्णश्यामकमललोचन' रुपात भक्तांना एकच भक्तिमार्गाचा उपदेश करण्यासाठी दत्तात्रेयांनी हा अवतार घेतला. सोळा अवतारांचा उत्सव संपूर्ण हिंदुस्थानात केवळ अंबेजोगाईला साजरा होतो. दासोपंतांच्या अंबेजोगाई येथील "देवघर" या मंदिरात आजही सोळा दत्त अवतारांच्या मूर्ती दर्शनास उपलब्ध आहेत. त्रिलोकरचना अणि आदितत्वयुक्त १६ कलांनी परिपूर्ण असा पौरुष अर्थात मनुष्य शरीराचा भगवंताने स्वीकार केला. *जगृहे पौरुषं रूपं भगवान् महादादिभि: |* *सम्भूतं षोड़शकलमादौ लोकसिसृक्षया ||* (श्रीमद्भागवतम् १.३.१) इतकेच नाही तर संपूर्ण जगताला सुध्दा हिंदु धर्म षोडशकला युक्त मानतो, *षोडशकलं वा इदं सर्वं* (शतपथ ब्राम्हण) श्रीदत्तात्रेयांच्या सोळा अवतारांचे साम्य अणि सोळा कला यात साम्यता आढळते, याबाबत दासोपंत अथवा प. प. थोरले स्वामींमहाराजांनी कुठेच उल्लेख केलेला नाही, पण तसा संकेत अप्रत्यक्षपणे प्राप्त होतो. श्री दत्तगुरु अवधूत आहेत सर्वांचे हितकर्ते, क्षमाशील, योगी अणि कृपाळू आहेत. अवधूत शब्दाचा अर्थ 'अ' अविनाशी, 'व' वरेण्य अर्थात सर्वश्रेष्ठ, 'धू' पवित्र, निर्मळ, 'त' "तत् त्वं असि" परब्रम्ह. *अवधूत चिंतन श्रीगुरूदेव दत्त* #🙏श्री गुरुदेव दत्त💐