स्वराज्याच्या वाटचालीत मैलाचा दगड ठरलेला छत्रपती शिवरायांच्या एक मुख्य शिलेदार “तोरणा/ प्रचंडगड”...🚩 भटक्यांच्या परिचित असलेला सर्वात उंच असा तोरणा किल्ला असून त्याच्या ताशीव अशा सरळसोट कातळ कड्यामुळे तो बेलाग झालेला आहे. त्याच्या प्रचंड विस्तारामुळे या किल्ल्याला छत्रपती शिवाजी महाराजांनी प्रचंडगड असे नाव दिले होते...! महाराष्ट्रातल्या किल्ल्यांचा उल्लेख प्राचीन भारतीय वाङ्‌मयात येते ऋग्वेद, मनुस्मृति, कौटिलीग अर्थशास्त्र, महाभारत (शांतिपर्व), पुराणे ह्यांसारख्या ग्रंथांतून दुर्ग त्यांचे प्रकार आणि महत्त्व ह्यांचे विवेचन आहेत किल्ल्यांचे बांधकाम व उपयोग फार काळापासून सर्व जगभर होत आला आहे ज्या काळी अनपेक्षित परचक्राची भीती असे, त्या काळी घरे, मंदिरे, नगरे तटबंदी व कोट बांधून सुरक्षित ठेवण्याची प्रवृत्ती होती शत्रूचा हल्ला आल्यास रयतेला त्वरित संरक्षण मिळावे व शत्रूशी मुकाबला करण्यास सोयीचे होते... तोरणा /प्रचंडगडा वरील वास्तूस्थापत्याचे दुर्गकिरणामुळे किल्ला अभेद्य रहावा, म्हणून त्या वेळच्या युद्धपद्धतीनुसार बुरूज, दरवाजे, तटबंदी, तटबंद माची, खंदक वगैरेंची रचना करीत एवढेच नव्हे, तर युद्धप्रसंगी शस्त्रास्त्रे सहजसुलभतेने हाताळता यावीत म्हणूनही काही खास योजना आखण्यात आलेत... ● प्रचंडगड (तोरणा) कारभार : शिवाजी महाराजांप्रमाणेच संभाजी महाराजांच्या काळात प्रत्येक गडाच्या अधिकार कक्षेत कोणती गावे समाविष्ट करावयाची ते ठरलेले असे. देवपाल, पालबुद्रुक, बालवडी ही तीनही गावे प्रचंडगडाच्या कक्षेत होती. त्या संबंधात गुंजण मावळच्या वतनदारांनी भांडण काढले होते. प्रचंडगडाचा सबनीस विसाजी माणकेश्वर याने शंकराजी नारायण सचिव यांना या विषयात विनंती केल्यामुळे त्यांनी संताजी शिलिमकर देशमुख व देशकुलकर्णी तर्फ गुंजण मावळ आणि किल्ल्याच्या घेऱ्याचा सरनाईक मालोजी इतबारराव व चाहूजी नाईक देवगिरीकर यांना बोलावून किल्ल्याच्या घेऱ्याची हद्द ठरवून घेऊन या भांडणाचा निकाल लावला होता. हे प्रकरण फारसे महत्त्वाचे नसले तरी संभाजी महाराजांच्या काळात गडकोटांच्या अधिकार कक्षांच्या व्यवस्थेची यावरून कल्पना येते... #🙏शिवदिनविशेष📜 #📜इतिहास शिवरायांचा #😇आमचे प्रेरणास्थान: छत्रपती🙏 #🚩शिवरायांचे भक्त #🚩मी शिवबा भक्त