🔰 भारतीय न्याय संहिता, 2023 — नागरिकांसाठी सोपी आणि व्यवस्थित माहिती...
👉 भारतीय न्याय संहिता (Bharatiya Nyaya Sanhita – BNS) ही भारतातील गुन्हे आणि शिक्षेसंदर्भातील मुख्य फौजदारी संहिता आहे. खाली नागरिकांना थेट लागू होणारी महत्त्वाची कलमे सोप्या भाषेत दिली आहेत.
✅ 1) कायद्याची व्याप्ती – कलम 3, 4, 5
🔹 कलम 3 — कायदा कुणावर लागू?
भारतात कुठेही गुन्हा झाला तर त्या गुन्ह्याला हा कायदा लागू होतो.
अर्थ: भारताच्या भूभागात राहणाऱ्या प्रत्येकावर हा कायदा लागू.
🔹 कलम 4 — परदेशात गुन्हा केला तरी कायदा लागू
भारतीय नागरिकाने परदेशात गुन्हा केला तरी त्याच्यावर BNS लागू असतो.
अर्थ: भारतीय नागरिक गुन्हा करून कुठेही पळू शकत नाही.
🔹 कलम 5 — विशेष कायद्यांना प्राधान्य
जिथे वेगळा "विशेष कायदा" आहे (जसे महिला संरक्षण, बालहक्क, भ्रष्टाचार कायदा),
तिथे त्या विशेष कायद्यानुसारच कारवाई होते.
अर्थ: विशेष कायदा सामान्य कायद्यापेक्षा वरचा.
✅ 2) सार्वजनिक सेवक — कलम 11
“सार्वजनिक सेवक” मध्ये समाविष्ट:
सरकारी अधिकारी
न्यायाधीश, पोलीस, महसूल अधिकारी
सरकारी अनुदानित संस्था कर्मचारी
ग्रामसेवक, पंचायत अधिकारी, निवडणूक अधिकारी इ.
अर्थ: ज्यांच्याकडे सार्वजनिक जबाबदारी आहे ते सर्व सार्वजनिक सेवक.
✅ 3) बनावट कागदपत्र — कलम 31
खोटी सही, बनावट शिक्का, खोटे प्रमाणपत्र, नकली सरकारी कागदपत्र तयार करणे किंवा वापरणे हा गुन्हा.
अर्थ: कागदपत्रे बनावट करणे = गंभीर अपराध.
✅ 4) सरकारी अधिकारी असल्याचे भासवणे — कलम 170
स्वतःला सरकारी अधिकारी म्हणून दाखवून आदेश देणे, धमकावणे, फायदा घेणे.
शिक्षा: ३ वर्षांपर्यंत कैद + दंड.
✅ 5) तपास व न्यायप्रक्रियेत अडथळा – कलम 172 ते 177
कलम 172: पोलिसांनी समन्स/सूचना दिली तरी मुद्दाम हजर न राहणे
कलम 173: न्यायालय/अधिकाऱ्याला आवश्यक माहिती न देणे
कलम 174: सरकारी अधिकारी मागत असलेली माहिती न देणे
कलम 175: साक्ष देण्यासाठी बोलावलं तरी मुद्दाम गैरहजेरी
कलम 176: महत्त्वाची माहिती जाणीवपूर्वक लपवणे
कलम 177: सरकारी अधिकाऱ्याला खोटी माहिती देणे
उदा.: खोटं नाव/पत्ता देणे, खोटी तक्रार
अर्थ: तपासात सहकार्य न करणे = कायदेशीर गुन्हा.
✅ 6) खोटी साक्ष — कलम 179
न्यायालयात, चौकशीत, पॉलिग्राफ/रेकॉर्डेड तपासणीमध्ये जाणीवपूर्वक खोटं बोलणे.
शिक्षा: ७ वर्षांपर्यंत कैद + दंड.
✅ 7) गुन्हेगाराला मदत — कलम 212 व 216
कलम 212: गुन्हेगाराला लपवणे, पुरावे नष्ट करणे
कलम 216: गुन्हेगाराला पळून जाण्यास मदत करणे
शिक्षा: ३ ते ७ वर्षे (गुन्ह्याच्या प्रकारानुसार)
अर्थ: गुन्हेगाराला मदत करणाही दोषी.
✅ 8) कैदी पळून जाणे — कलम 223
ताब्यातील कैदी पळून गेला तर
जबाबदार अधिकाऱ्याने निष्काळजीपणा केला तरी गुन्हा
कैदीने स्वतः पळून गेल्यासही दोष
✅ नागरिकांसाठी जलद संदर्भ तक्ता
🔷 विषय कलम मुख्य अर्थ -
👉 कायदा कुणावर लागू 3, 4, 5 भारतात/परदेशात दोन्ही ठिकाणी भारतीय नागरिकांवर लागू; विशेष कायद्याला प्राधान्य.
👉 सार्वजनिक सेवक 11 सरकारी/सार्वजनिक जबाबदारी असणारी व्यक्ती.
👉 बनावट कागदपत्र 31 खोटी कागदपत्रे बनवणे किंवा वापरणे.
👉 खोटा सरकारी अधिकारी 170 अधिकारी असल्याचे भासवणे — गुन्हा.
👉 तपासात अडथळा 172–177 चौकशीत गैरहजेरी, माहिती लपवणे, खोटी माहिती देणे.
खोटी साक्ष 179 न्यायालयात जाणीवपूर्वक खोटं बोलणे.
👉 गुन्हेगाराला मदत 212, 216 गुन्हेगाराला लपवणे/पळविणे.
कैदी पळवणे 223 कैदीची जबाबदारी न पाळणे... #👆 करंट_अफेअर्स #🎓जनरल नॉलेज #👨🔧UPSC/MPSC #✒शिक्षा व नौकरी विषयक💼 #👆तयारी स्पर्धा_परीक्षेची
