श्रीराम ०९.०१.२०२३ हरिपाठ ४ भावेंवीण भक्ति भक्तीवीण मुक्ति। बळेंवीण शक्ति बोलूं नये।।१।। कैसेनि दैवत प्रसन्न त्वरित। उगा राहे निवांत शिणसी वाया।।२।। सायासें करीसी प्रपंच दिन निशी। हरिशी न भजसी कवण्या गुणें।।३।। ज्ञानदेव म्हणे हरिजप करणे । तुटेल धरणे प्रपंचाचे।।४।। सरळ अर्थ :- आपल्या अंगी बळ नसता व्यर्थच शक्तीच्या गोष्टी बोलू नयेत. तसेच मनात परमेश्वराविषयी एकनिष्ठ प्रेम नसेल तर भक्तीची आणि अशी भक्ती नसेल तर मुक्तीची वायफळ बडबड करु नये. देव चटकन आणि सहजसाध्य कसा होईल ? निष्ठावंत भक्तीवाचून इतर साधनांनी तू व्यर्थच कष्ट करतोस. आता स्वस्थ हो आणि चित्त शांत ठेव. रात्रंदिवस ज्यात काही लाभ नाही अशा संसारात तू सतत राबतोस, पण जीवन कृतार्थ करणाऱ्या हरीचे भजन मात्र तू का करीत नाहीस ? ज्ञानदेव सांगतात की हरिनामाचा जप केला म्हणजे हा जो संसार मागे लागला आहे ना तो कायमचा सुटेल. विवेचन:- आज आपण चौथ्या अभंगाचा अभ्यास करणार आहोत. यात भावभक्तीचे महात्म्य सांगितले आहे. माऊली म्हणतात की भावावाचून भक्ति आणि भक्तीवांचून मुक्ति मिळणे शक्य नाही. भाव म्हणजे अभाव नाही. जिथे अभाव आहे तिथे भाव नाही. यातील शब्दच्छल जरी दुर्लक्षित केले तरी आपल्या लक्षात येईल की परमार्थ मार्गात भाव याचा अर्थ देव आहेच याची पूर्ण जाणीव असणे. *खरे सांगायचे तर परमार्थ म्हणजे देव आहे हा विश्वास ठेवून देव आहेच या अनुभुती पर्यंत जाणे.* इथे भाव हा शब्द श्रद्धा या अर्थाने आला असावा कारण मनुष्य श्रद्धेशिवाय भक्तिमार्ग आचरू शकत नाही. *मी मनुष्य आहे आणि मी जिवंत आहे ही जाणीव मनुष्याला सतत असते, अगदी झोपेत देखील असते. याच न्यायाने जसा मी आहे तसा भगवंत देखील माझ्या सारखाच आहे आणि तो माझ्या सतत सोबत आहे ही जाणीव होणे म्हणजे भक्तीची परमसीमा गाठणे, असे म्हणता येईल. यालाच मुक्ती म्हणता येईल. मागील एका लेखात आपण पाहिले आहे की मनुष्याला नक्की कोणापासून मुक्ती हवी आहे तर ती स्वतः पासून.....!* भगवंतावर असलेली मनुष्याची क्षीण श्रद्धा बळकट व्हायला लागणे ही मुक्तीच्या मार्गावरील सुरुवात म्हणता येईल. आपल्या संस्कृतीत भक्तीचे नऊ प्रकार पुढील प्रमाणे सांगितले आहेत. (श्रवण, कीर्तन, नामस्मरण, पादसेवन, अर्चन, वंदन, दास्य, सख्य, आत्मनिवेदन) ह्या नऊ पायऱ्या म्हणजे मनुष्याच्या जीवनविकास आहे असे म्हटले तर अधिक योग्य होईल. मनुष्य सर्वात आधी ऐकायला शिकतो, मग हळूहळू एखादा शब्द बोलायला शिकतो, त्यांनतर बाकीच्या भक्ती मनुष्य क्रमाने आचरण्याचा प्रयत्न करतो. माऊली पहिल्या ओळीत भावेंवीण भक्ति करता येत नाही असे म्हणतात. वरील सर्व प्रकारच्या 'भक्ती' आपण परमार्थाच्या पाठशाळेत शिकू शकतो किंवा त्या शिकायलाच हव्यात. दासबोधात सांगितल्याप्रमाणे नवविधा भक्तिंचे सर्व समास मनुष्य तोंडपाठ करू शकतो, खरतरं पाठ करतोही. पण ते पाठ जर अंतरात उतरले नाहीत, तर मनुष्याच्या अंतरंगात बदल कसा होईल ? मग या पाठांतराचा उपयोग काय ? एखाद्या सुगरणीने उत्तम स्वयंपाक केला, अन्नाचा स्वाद घरभर पसरला, पण त्या अन्नात जर मीठ नसेल तर त्याचा उपयोग शून्य. भाव हा आपल्या साधनेतील मीठ समजावे. इथे भाव हा शब्द 'प्रेम' या अर्थाने आला आहे. हे 'सैराट' प्रेम नाही. हे 'खरे' प्रेम आहे, अर्थात वस्तू निरपेक्ष, व्यक्ति निरपेक्ष आणि परिस्थिती निरपेक्ष प्रेम !!! *निरपेक्ष प्रेम म्हणजे जे प्रेम संतांनी भगवंतावर केले, मिरेने कृष्णावर केले, प्रल्हादाने देवावर केले, हनुमानाने रामावर केले !!* या प्रेमाची सर जगातील कोणत्याही प्रेमास येऊ शकत नाही. आई आपल्या बाळाला धोंड्या, दगड्या, पेंद्या किंवा मेल्या कोणत्याही नावाने हाक मारते आणि ते बाळ सुद्धा लगेच हाक देते, कारण त्या दगड्या, धोंड्या संबोधनातील 'वात्सल्य' त्यास कळते. संतांनी विठूरायाला कोणत्या नावाने हाक मारली नाही ? कोणी त्यास काळतोंडया म्हटले आहे, तर कोणी त्यास पंढरीचा चोर म्हटले आहे, तर कोणी आणिक काही म्हटलं आहे. पण ह्यामागे निष्काम प्रेम आहे. जन्मभरीच्या श्वासाइतके हरिनाम घेऊन कोणी विठ्ठलास विकत घेतले. शांतीब्रह्म एकनाथ महाराजांच्या घरी देवाने श्रीखंड्या बनून पाणक्याचे काम केल्याचे वर्णन आहे. खरंतर प्रेमाचे वर्णन करणे शक्य नाही. संत श्रेष्ठ प्रेमाचे वर्णन करताना म्हणतात. *"प्रेम न ये सांगता बोलता दाविता । अनुभव चित्ता चित्त जाणे ।। गात जा गा गात जा गा । प्रेम माया विठ्ठला ।। वाट पाहे उभा भेटीची आवडी । कृपाळू तातडी उतावळी ।। विठ्ठल प्रेमाचा पुतळा । विठ्ठळ कृपेचा कोवळा ।।विठ्ठल जिवीचा जिव्हाळा । लावियेला चाळा विश्वा विठ्ठले ।।"* ( सार्थ तुकाराम गाथा अभंग क्रमांक २७२९, धार्मिक प्रकाशन संस्था) कणभरही विरह सहन न होणे ही प्रेमाची खरी कसोटी म्हणता येईल. याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे कृष्णाच्या गोपी. त्यांच्या ध्यानीमनी फक्त कृष्णच असायचा. *अगदी अलिकडील सत्य घटना सांगायची तर  एक 'अधिकारी' वारकरी सत्पुरुष होऊन गेले. त्याचे जेंव्हा देहावसन झाले तेंव्हा त्यांच्या पत्नीही आजारी होत्या. म्हणून त्यांच्या पत्नीला ही बातमी कोणी लगेच सांगू नये असे ठरले होते. पण चुकून कोणीतरी त्यांच्यापर्यंत ही दुःखद वार्ता पोहचवली. वार्ता कळताच त्या माऊली त्वरित म्हणाल्या की महाराज जर वैकुंठास गेले तर मी इथे काय करते ? असे म्हणून त्या माउलीने तत्क्षणी प्राण सोडला. अलीकडच्या काळातील ही एक माऊली खरी पुण्यवान, पतिव्रता, त्या माऊलीने 'अंतिम' क्षण साधला.* सर्व संतांनी संगितेलेला नामस्मरण हा भगवंत प्राप्तीचा सर्वात सुगम मार्ग सांगितला आहे. साधकाने सद्गुरूंच्या चरणांवर पूर्ण विश्वास ठेवून अव्यभिचारी निष्ठेने भगवंताचे नाम घ्यावे. योग्य वेळ आली की सद्गुरू कृपा करतात आणि मग भगवंताचे दर्शन होत असते हे कायम ध्यानात ठेवावे. दोन साधक होते. त्यांनी साधना करायला सुरुवात केली. त्या दोघांनी १२ वर्षे पूर्ण निष्ठेने साधना केली. त्यांची साधना पाहून देव प्रसन्न झाला. पहिल्या साधकाला म्हणाला की तू आणखी चार दिवस कर म्हणजे तुला माझी प्राप्ती होईल आणि दुसऱ्याला म्हणाला की तुला आणखी १२ वर्षे साधना करावी लागेल, मग तुला माझे दर्शन होईल. पहिला साधक पुढील चार दिवस साधना करूच शकला नाही. दुसरा साधक देवाला म्हणाला की १२ वर्षांनी का होईना तू दर्शन देणार आहेस ना ? हे मला पुरेसे आहे. तुझ्या दर्शनासाठी माझी १२ जन्म घेण्याचीही तयारी आहे. आता दुसऱ्या साधकाला देवाची प्राप्ती त्वरित झाली हे आपल्या सारख्या सुजाण वाचकांच्या लक्षात आलेच असेल.....! जय जय रघुवीर समर्थ|| दास चैतन्य ८३८००१९६७६ #🙏भक्ती सुविचार📝 #🙏🌹श्री राम समर्थ 🌹🙏 #🙏 संत ज्ञानेश्वर महाराज हरिपाठ 🙏 #🌻आध्यात्म 🙏